Ojciec Święty Franciszek, wydając encyklikę Laudato si’ - W trosce o wspólny dom (24 V 2015), chciał dedykować ją wszystkim ludziom dobrej woli, którym nie jest obojętny los naszej planety Ziemi – naszego wspólnego domu, powierzonego nam przez Boga Stwórcę.
Papież na wstępie encykliki odwołuje się do duchowości św. Franciszka z Asyżu i wzywa, aby Ziemię przyjąć jak siostrę, „z którą dzielimy istnienie” i jak piękną matkę, która bierze nas w ramiona. Wezwanie to wzmocnione jest słowami pieśni św. Franciszka: „Pochwalony bądź, mój Panie, przez siostrę naszą, matkę ziemię, która nas żywi i chowa, wydaje różne owoce z barwnymi kwiatami i trawami” (Ls 1).
Encyklika ta nie może więc pozostać poza obszarem zainteresowania instytutów świeckich, gdyż jej przesłanie ściśle koresponduje z głównym rysem duchowości, jakim jest zaangażowanie w rzeczywistość doczesną, aby przekształcać ją zgodnie z zamysłem woli Bożej.
Tematy
Jakkolwiek każdy z rozdziałów tej encykliki zawiera wnikliwą analizę określonego problemu – na przykład pierwszy rozdział opisuje zanieczyszczenie środowiska, przemiany klimatyczne, kwestię wody, utratę bioróżnorodności, co skutkuje pogorszeniem jakości życia i zdrowia człowieka oraz społeczną i moralną degradacją – to jednak cała encyklika przeniknięta jest głównymi tematami takimi jak: apel o utrzymanie ścisłej więzi z ubogimi, dostrzeżenie kruchości naszej planety, podkreślenie, że wszystko na świecie jest ściśle ze sobą powiązane, a także krytyka obecnego paradygmatu i form władzy opartego na technologii oraz zachęta do nowego stylu życia poprzez odkrycie ludzkiego sensu ekologii.
Edukacja i duchowość ekologiczna
Bogactwo treści całej encykliki uniemożliwia przestawienie ich całościowo w krótkim artykule, dlatego też zostaną dokładniej omówione jedynie wybrane zagadnienia zawarte w ostatnim jej rozdziale, noszącym tytuł: „Edukacja i duchowość ekologiczna”.
Papież Franciszek, odwołując się do wielkiego bogactwa duchowości chrześcijańskiej, w rozdziale tym pisze o konieczności „nawrócenia ekologicznego”[1]. Ojciec Święty zauważa pewne cechy duchowości ekologicznej, które wynikają z wiary chrześcijańskiej, gdyż nauka Ewangelii ma wpływ na sposób myślenia, odczuwania i życia. Nie chodzi jedynie o idee i doktryny, ale o motywacje wynikające z duchowości, „aby umacniać pasję troski o świat” oraz o pewnego rodzaju mistykę, bez której nie będzie możliwe wewnętrzne poruszenie nadające sens działalności osobistej i wspólnotowej. Papież zaznacza, że duchowość Kościoła nie jest oddzielona od ciała, natury czy też realiów świata doczesnego, gdyż chrześcijanie żyją wśród tych realiów, w jedności ze wszystkim, co ich otacza (Ls 216). Nawrócenie ekologiczne, którego chrześcijanom niekiedy brakuje, wiąże się ze spotkaniem z Jezusem, co w konsekwencji wpływa na rozwój i jakość relacji z otaczającym światem. Chrześcijanie winni żyć powołaniem – „by być obrońcami dzieła Bożego”. Zadanie to winno być istotnym elementem życia uczciwego, a nie jedynie marginalnym składnikiem doświadczenia chrześcijańskiego (Ls 217).
Nawrócenie
Integralne osobiste nawrócenie wymaga rozpoznania własnych grzechów i zaniedbań, aby można było budować zdrowe relacje ze stworzeniem[2]. Nawrócenie ekologiczne rodzi postawę, która charakteryzuje się: wdzięcznością i bezinteresownością, co oznaczania uznanie, że świat jest darem miłości Boga; gotowością do wyrzeczeń i wielkodusznych gestów, nawet jeśli ich nikt nie widzi i nie ceni; świadomością, że osoba ludzka nie jest odłączona od innych stworzeń, ale pozostaje w powszechnej komunii z innymi istotami wszechświata. Chrześcijanin podziwia świat od wewnątrz – nie od zewnątrz, gdyż uznaje wszystkie powiązania, przez które Bóg zjednoczył go ze wszystkimi bytami. Nawrócenie ekologiczne przyczynia się również do rozwijania tych szczególnych zdolności, jakim została obdarzona każda osoba wierząca. Prowadzi ono do rozwoju kreatywności i entuzjazmu, aby rozwiązywać problemy świata, a siebie ofiarować Bogu jako „ofiarę żywą, świętą, Bogu przyjemną” (Rz 12, 1), bez wywyższania się, ale w poczuciu odpowiedzialności wypływającej z wiary (Ls 220).
Treści wiary wskazują, że do istoty ekologicznego nawrócenia należy również świadomość, że każde stworzenie odzwierciedla coś z istoty Boga i nosi w sobie przesłanie, które chce przekazać człowiekowi. Chrystus przychodząc na świat przyjął jego materialny wymiar, a teraz jako Zmartwychwstały „żyje w głębi każdej istoty”, otacza ją swoją miłością i przenika swoim światłem (Ls 220).
Papież Franciszek zachęca wszystkich chrześcijan, by ukazywali swoje ekologiczne nawrócenie, a przez to pozwolili, aby ono mocą i światłem łaski objęło relacje z innymi istotami i światem. W ten sposób można będzie budować braterstwo z całym stworzeniem, podobnie jak czynił to święty Franciszek z Asyżu (Ls 221).
Duchowość chrześcijańska uczy wolności
Ojciec Święty wskazuje, że duchowość chrześcijańska stwarza możliwość innego stylu życia – kontemplatywnego[3] i prorockiego, zdolnego do radości i niepoddawania się rygorowi konsumpcji. W duchowości chrześcijańskiej znajduje się propozycja wstrzemięźliwości i zdolności radowania się, posiadając niewiele wedle przekonania, że „mniej znaczy więcej”. Zbytnie gromadzenie i konsumowanie rzeczy rozprasza serce, natomiast zatrzymanie się przed tym, co istnieje, nawet jeśli byłoby tego niewiele, bardziej otwiera na zrozumienie rzeczywistości i spełnienie osobiste. Wstrzemięźliwość nie jest mniejszą intensywnością życia, ale przeciwnie pozwala bardziej doświadczyć i rozkoszować się każdą chwilą, każdą rzeczą i każdym spotkaniem z osobą. Aby osiągnąć szczęście, konieczna jest umiejętność ograniczania pewnych potrzeb, których nadmiar męczy i daje niepokój. Dobrze pozostać otwartym na wiele możliwości, jakie przynosi życie (Ls 222-223).
Liturgiczny wymiar duchowości
Papież Franciszek podkreśla również liturgiczny wymiar duchowości ekologicznej. Sakramenty określa on jako uprzywilejowany sposób, dzięki któremu Bóg przyjmuje naturę i w nich zostaje ona przemieniona w pośrednika życia nadprzyrodzonego. Kult zachęca „do objęcia świata na innym poziomie”, a doświadczenie chrześcijańskie ukazuje, że wszystkie stworzenia znajdują swój najpełniejszy sens w Słowie Wcielonym: „Chrześcijaństwo nie odrzuca materii; przeciwnie, cielesność zostaje w pełni dowartościowana w akcie liturgicznym, gdzie ciało ludzkie ukazuje swoją wewnętrzną naturę świątyni Ducha i jednoczy się z Panem Jezusem, który również przyjął ciało dla zbawienia świata”[4] (Lc 235).
Panie naucz nas kontemplowania Ciebie
W zakończeniu encykliki papież Franciszek proponuje chrześcijańską modlitwę ze stworzeniem, której fragment brzmi następująco:
„Panie Boże w Trójcy Jedyny, piękna Wspólnoto
nieskończonej miłości,
naucz nas kontemplowania Ciebie
w pięknie wszechświata,
gdzie wszystko mówi nam o Tobie.
[…] Panie obejmij nas swoją mocą i światłem,
abyśmy chronili wszelkie życie,
przygotowali lepszą przyszłość,
aby nadeszło Twoje Królestwo
sprawiedliwości, pokoju, miłości i piękna.
Pochwalony bądź, Panie !
Amen”.
Anna, członkini Insytutu
1. Określenie „nawrócenie ekologiczne” znajduje się w nauczaniu św. Jana Pawła II, na co zwraca uwagę papież Franciszek we wcześniejszym rozdziale encykliki – zob. Ls 5.
2. Papież Franciszek cytuje wypowiedź biskupów Australii zawartą w „A New Earth, The Enviromental Challenge” (2002): „By osiągnąć to pojednanie, musimy przeanalizować nasze życie i poznać, jak zaszkodziliśmy Bożemu stworzeniu naszymi działaniami i niezdolnością do działania. Musimy doświadczyć nawrócenia, przemiany serca” (Ls 218).
3. Papież Franciszek w dalszej części encykliki cytuje fragment z II Sent. 23, 2, 2 św. Bonawentury: „Kontemplacja jest tym wznioślejsza, im bardziej człowiek odczuwa w sobie działanie Bożej łaski albo im bardziej potrafi rozpoznawać Boga w innych stworzeniach” (Ls 233).
4. Jan Paweł II, List apostolski Oriantale lumen, 11, w: Listy apostolskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków, 2007.